Z historii Cechu Rzemiosł Różnych w Tarnowie
Na podstawie dokumentów historycznych ustalono, że ludność trudniąca się rzemiosłem osiedliła się na terenie miasta jeszcze przez uzyskaniem przez Tarnów praw miejskich, tj. przed rokiem 1330. Nadane przez króla Władysława Łokietka prawa przyczyniły się do rozwoju miasta i rzemiosła. Obok rodzimych rzemieślników przybywali tu także rzemieślnicy z innych miast, miasteczek oraz wsi. Przez wieki rosły szeregi cechów rzemieślniczych – tkaczy, szewców, krawców i rzeźników. Były to pierwsze cechy powstałe w Tarnowie. W XVII wieku Rzeczpospolita szlachecka chyliła się ku upadkowi, co nie zostało bez wpływu na tarnowskie rzemiosło. Po głębokim kryzysie, w wieku XIX następuje rozwój rzemiosła cechowego. Pod zaborem austriackim następował rozwój przemysłu, co zmuszało tarnowskich rzemieślników do wytężonej pracy i podnoszenia jakości wyrobów i usług. Rzemiosło stawało się zdrową konkurencją dla przemysłu. W okresie tym powstaje Chrześcijańskie Zrzeszenie Rękodzielników „Tarnowska Gwiazda”. Współdziała ono z istniejącymi cechami rzemieślniczymi. Na przełomie XIX i XX wieku wybudowany zostaje budynek, który jest siedzibą Zrzeszenia i Cechów. We wrześniu 1939r. Wybucha II woja światowa. Rzemieślnicy tarnowscy nie są obojętni na zachodzące wydarzenia. Znaczna grupa angażuje się w działalność konspiracyjną, niosąc pomoc jeńcom wojennym i więźniom tarnowskiego więzienia. Udzielają również w tym trudnym okresie wsparcia mieszkańcom miasta i okolicznych wsi. Wówczas rzemieślnicza solidarność cechowa przerodziła się w solidarność narodową. W okresie okupacji rzemiosło tarnowskie poniosło duże straty. Likwidacji uległo wiele zakładów, gdyż uważano je za ośrodki patriotycznego ruchu oporu. Po zakończeniu II wojny światowej w Tarnowie działało 8 cechów, które zrzeszały ponad 600 członków. W latach 1945 – 1948 działalność cechów koordynowana była przez Powiatowy a następnie Okręgowy Związek Cechów. Siedzibą Cechów oraz Związku do roku 1951 był budynek „Gwiazdy”. Od roku 1948 zmianie uległ stosunek władz do rzemiosła. Zostało ono potraktowane jako ostoja kapitalizmu. Podjęto działania mające na celu likwidację rzemiosła. Rzemieślnikom sugerowano tworzenie na bazie cechów – spółdzielni. Polityka i sugestie władz nie znalazły uznania wśród rzemieślników. Znaczna grupa rzemieślników podejmowała pracę w zakładach państwowych lub spółdzielczych. Zarządzeniem Prezydium Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 maja 1951r. utworzono kilka Cechów Rzemiosł Różnych, w tym Cech w Tarnowie, który rozpoczął działalność od dnia 15 czerwca 1951r. Cech powstał z połączenia Cechów branży budowlanej, drzewnej, metalowej, elektrotechnicznej, skórzanej, fryzjerskiej i piekarsko – cukierniczej. Cech zrzeszał 231 zakładów. Powołano Zarząd komisaryczny w składzie:
Starszy Cechu – Ratowski Marian
Podstarszy Cechu – Gaweł Andrzej
Sekretarz – Pokorny Eugeniusz
Skarbnik – Bryndal Ludwik
Organizacje cechowe i Związek zostały przeniesione do budynku przy ul. Brodzińskiego 5 w Tarnowie. Zarząd powołany spośród tarnowskich rzemieślników swym działaniem przyczyniał się do powiększania liczby rzemieślników cechowych. Od roku 1953 nastąpiło połączenie Cechu Włókienniczego z Cechem Rzemiosł Różnych. Dlatego też nastąpiły zmiany w składzie Zarządu Cechu. Funkcję skarbnika powierzono Janowi Majcher, rzemieślnikowi branży krawieckiej. Rosła liczba członków Cechu i w roku 1954 wnosiła 377 osób. Cech prowadził działalność statutową. W tym socjalną dla rzemieślników. Ich rodzin oraz pracowników i uczniów zakładów rzemieślniczych. Po „Październiku 1956 roku” nastąpiło ogólne ożywienie. W narodzie rodziły się nowe nadzieje. W grudniu 1956r. odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie członków Cechu, na którym dokonano wyboru nowych władz. Skład Zarządu Cechu przestawiał się następująco:
Starszy Cechu – Ratowski Marian
I Podstarszy – Dumara Eugeniusz
II Podstarszy – Czaderski Adam
Sekretarz – Mazur Władysław
Skarbnik – Galara Jan
Członek Zarządu – Skupień Wojciech
Od roku 1957 zaczęły powstawać nowe zakłady rzemieślnicze usługowe i produkcyjne. Usunięto wiele przeszkód na drodze do uzyskania karty rzemieślniczej. Wprowadzono nowatorskie jak na owe czasy formy opodatkowania: karta podatkowa, ryczałt umowny. Wyroby rzemieślnicze cieszyły się dużym zainteresowaniem odbiorców. Tworzone jednak preferencje z zaopatrzeniem surowcowo-materiałowym dla zakładów uspołecznionych nie pozwalały na utrzymanie się na rynku wielu zakładom rzemieślniczym. Przykładem może być branża wędliniarska, gdzie z 17 zakładów prowadzących działalność w roku 1947. w roku 1969 działał tylko jeden. Mimo trudności udawało się uzyskiwać za pośrednictwem Cechu niewielkie ilości materiałów i surowców. W trudnych warunkach lokalowych, przy zaangażowaniu znacznej grupy rzemieślników Cech uzyskiwał uznanie ogółu członków i władz lokalnych. W roku 1957 uroczyście obchodzono 500-lecie Cechów Tarnowskich. Obchody przygotowywał Komitet Organizacyjny na czele którego stał Starszy Cechu – Ratowski Marian. Obchodom nadano uroczysty charakter. Ważnym wydarzeniem w życiu Cechu było poświęcenie i odsłonięcie Sztandaru Cechowego, które odbyło się 25 kwietnia 1965r. W miarę upływu czasu przybywało na terenie miasta zakładów rzemieślniczych. Zwiększała się jednocześnie liczba uczniów pobierających naukę praktyczną u rzemieślników. W celu integrowania środowiska Zarząd zdecydował się na utworzenie świetlicy rzemieślniczej, w której gromadziła się młodzież rzemieślnicza. Zorganizowano bibliotekę która dysponowała księgozbiorem od klasyki do wydawnictw zawodowych. Świetlica rozpoczęła działalność w dniu 7.10.1968 roku. Organizowano wieczorki taneczne, wystawy, konkursy dla młodzieży rzemieślniczej. Trudne warunki lokalowe Cechu nie pozwalały na rozwijanie jeszcze szerszej działalności. Zarząd zdecydował o budowie własnej siedziby – Domu Rzemiosła. Z dobrowolnych wpłat członków Cechu, w roku 1978 Cech zakupił działkę przy ulicy Urszulańskiej 16 w Tarnowie. Po zakończeniu prac przygotowawczych w dniu 16 kwietnie 1980 roku utworzono Komitet Budowy Domu Rzemiosła w składzie:
Przewodniczący – Jan Bajorek
Zastępca – Mieczysław Kołodziej
Członkowie – Mieczysław Bania, Zbigniew Błaszkiewicz, Ludwik Bryndal, Eugeniusz Dumara, Mieczysław Fistek, Stanisław Gajewski, Józef Gawin, Zdzisław Karpiński, Jan Lamot, Tadeusz Marek, Bronisław Witalis.
Przystąpiono do budowy. Prace przebiegały planowo i realizowane były w miarę posiadania środków finansowych. Następują wydarzenia na wybrzeżu i Sierpień 80. Likwidacji ulegają związki zawodowe podległe CRZZ. Budynek „Gwiazda” pełniący od 1951r. rolę Zakładowego Domu Kultury FSE „Tamel” traci gospodarza, tj. Związek Zawodowy Pracowników Przemysłu Elektromaszynowego. Fabryki nie stać na utrzymanie Domu Kultury. W wyniku działań podejmowanych przez członków Zarządu Cechu – Zbigniewa Błaszkiewicza, Tadeusza Marka i Stanisława Steinhofa, w roku 1982 budynek wraca we władanie rzemiosła tarnowskiego. Po wykonaniu niezbędnych prac remontowo – modernizacyjnych w roku 1983 Cech Rzemiosł Różnych w Tarnowie przenosi swą siedzibę do „Gwiazdy”. Poprawa bazy lokalowej pozwala na utworzenie klubu Rzemiosła Tarnowskiego „Gwiazda”, którego działalność nadzorowana jest przez Radę Społeczną klubu w składzie: Henryk Romański, Zygmunt Adamski, Józef Bielawski, Stanisław Jakób, Józef Stoga, Andrzej Zagata. W związku z zaangażowaniem środków finansowych w remont budynku „Gwiazdy” okresowo wstrzymano budowę Domu Rzemiosła. Po przerwie prace wznowiono i w roku 1984 budowa została zakończona. W roku 1985 budynek został użyczony powstałej w Tarnowie Izbie Rzemieślniczej. W latach osiemdziesiątych znacznie zwiększyła się liczba zakładów zrzeszonych w Cechu. W roku 1989 wynosiła ona 1807 zakładów. Ze wzrostem liczby zakładów rosła liczba uczniów praktycznej nauki zawodu. Corocznie naukę podejmowało około 250 uczniów, zbliżona liczba absolwentów uzyskuje tytuł czeladnika. Do roku 1985 w Cechu działały Komisje Egzaminacyjne Izby Rzemieślniczej w Krakowie, których członkami byli między innymi: Ludwik Bryndal, Aleksander Czerkas, Józef Czapkowicz, Mieczysław Kołodziej. Od 1985r. wielu członków Cechu Tarnowskiego zasiada w Komisjach Egzaminacyjnych Izby Rzemieślniczej w Tarnowie. Od roku 1989 ustawa o działalności gospodarczej zniosła obowiązkową przynależność do cechów. Rozpoczęła się również przebudowa ustrojowa i gospodarcza Polski. Szeregi rzemieślników cechowych uległy znacznemu zmniejszeniu. Masowo likwidowano zakłady jednoosobowe świadczące usługi nie wymagające stałego miejsca wykonywania rzemiosła. Z inicjatywy członków Cechu powstało Tarnowskie Towarzystwo Przemysłowe, które następnie przekształciło się w Izbę Przemysłowo – Handlową. Zachodzące zmiany, a szczególnie napływ obcego kapitału i masowy import towarów niekorzystnie wpłynęły na kondycję rzemiosła. Zmniejszyło się zaangażowanie rzemieślników w pracę społeczną.
W czasie obradującego w dniu 20 czerwca 1989 r. Sprawozdawczo – Wyborcze Zebranie Delegatów dokonało wyboru nowych władz Cechu. Starszym Cechu wybrany został kol. Stanisław Bielecki , który po sześciu miesiącach od wyboru , ze względu na stan zdrowia zrezygnował z pracy w Zarządzie. Obowiązki Starszego Cechu przejął kol. Bronisław Lipka , który pełnił tę funkcję przez kolejne kadencje do roku 2005 .W maju 2005 r. obradujące Zebranie Delegatów wybrało na Starszego Cechu kol. Mariana Wojtyłkę , który funkcje tą pełni do dnia dzisiejszego. Cech zrzesza około 180 zakładów prowadzących działalność rzemieślniczą w Tarnowie i na terenie gmin: Ciężkowice, Gromnik, Lisia Góra, Pleśna, Radłów, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski, Skrzyszów, Tarnów, Tuchów, Wierzchosławice, Zakliczyn. Żabno.
Do najważniejszych zagadnień w pracy Cechu, zaliczyć należy:
– integrowanie środowiska poprzez organizowanie spotkań i wyjazdów okolicznościowych,
– udzielanie pomocy z zakresu spraw związanych z prowadzoną działalnością rzemieślniczą, ze szczególnym uwzględnieniem spraw dotyczących podatków, ubezpieczeń społecznych, prawa pracy oraz przepisów bhp i p.poż
– prowadzenie obsługi informacyjnej – informacje okresowe.
Cech organizuje: spotkania opłatkowe, okolicznościowe spotkania Seniorów, zbiórkę wyrobów piekarsko-cukierniczych z przeznaczeniem dla potrzebujących pomocy (emeryci rzemieślnicy, wdowy po rzemieślnikach, podopieczni organizacji charytatywnych np. PKPS).
Przedstawiciele Cechu uczestniczą w uroczystościach okolicznościowych organizowanych przez samorządy terytorialne i rzemieślnicze. Wielu rzemieślników Cechowych aktywnie uczestniczy w działalności reaktywowanego w Tarnowie Towarzystwa Strzeleckiego – Bractwo Kurkowe. Mimo występujących trudności Cech Rzemiosł Różnych w Tarnowie przywiązuje dużą wagę do kontynuowania wieloletnich tradycji rzemieślniczych, religijnych i kulturowych.
